19 Mayıs T. C. Devleti’nin temelinin atıldığı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün doğum gününü ve Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı olarak milletçe anıp kutladığımız gündür. Hepimize kutlu ve mutlu olsun.
19 Mayısa giden yolunu kısaca bir özetini yaparsak,
Mustafa Kemal, 30 Ekim 1918 tarihinde yapılan Mondros Ateşkes Anlaşması sonrası Suriye Cephesinden döndüğü tarih 14 Kasım 1918’dir.Haydarpaşa’da trenden inip rıhtıma yaklaştığında Dolmabahçe önlerinde 55 parça İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan savaş gemilerini Boğaz’a demir atmış olarak görür ve tepkisini şöyle dile getirir:
Geldikleri gibi giderler!
Ateşkes sonrası Mustafa Kemal’in İstanbul’a gelişi, vatanın kurtuluşu için çareler aramaya başlayışı ve Samsun’a hareket edişi sürecinde İstanbul’da 6 ay 3 gün kalır. Bu süreç içerisinde, Perapalas’ta, Şişli’de kiralamış olduğu evde, Genelkurmay’da, arkadaşları sürekli görüşür ve çareler arar.
İtilaf Devletleri dediğimiz, İngiliz, Fransız, İtalyan ve diğer işgalci devletler özellikle İngilizler Ateşkes Anlaşması’na uymayarak yurdun muhtelif yerlerini ve İstanbul İşgal altındadır. İstanbul’daki vatansever subaylar sürekli İtilaf devletleri tarafından kontrol edilip gözaltında tutulmaya çalışılmaktadır. Mustafa Kemal’in hem Akaretlerde annesinin oturduğu evde hem de şimdi müze olarak hizmet veren Şişli’deki kurtuluş planını hazırladığı evde, birkaç defa işgal kuvvetleri tarafından taciz edilmiştir.
İşgal sırasında,-biz buna Mütareke Dönemi diyoruz. Özellikle Beyoğlu tarafında azınlıkların Müslüman Türk halkını eziyet edip, Türk kimliğini ı horlayıp aşağıladıkları acılı yıllardır.
Mütareke İstanbul’unda halk çaresiz, Padişah ve onun sadrazamı Damat Ferit ne yapacağını bilememekte ve kaderini İngilizlerin inisiyatifine bırakmış bir hâlde idiler. Böyle çıkmaz bir ortamda bir elin peş parmağı kadar sayılan komutanlar ki bunlar başta Mustafa Kemal. Rauf Bey, Ali Fuat, Kâzim Karabekir, İsmet Bey ve Refet Bey gibi vatansever Türk subayları, Şişli’deki evde zaman zaman toplanarak Anadolu’ya geçmenin yollarını arayıp, yurdu düşmanlardan kurtarmayı hedefliyorlardı.
Bir defasında İsmet Bey’e Mustafa Kemal Anadolu’ ya nasıl gidilir? Diye sorar. O da “gitmek isteyene yollar çok yanıtını” verir ve ilave eder “Kararınızı verdiniz mi” diye sorar.
Anadolu’ya gitmenin bir yolu bulunmuştur. Genelkurmay’daki ve Bakanlıklardaki yakınları Mustafa Kemal’in Anadolu’ya gidiş yolunu açarlar. Şüphesiz bunda Ali Fuat Paşa’nın babası İsmail Paşa’nın da katkıları büyüktür.
1919 yılının ilk aylarında ülke genelinde azınlıkların olduğu her yerde asayiş bozulmuş, Trabzon ve çevresindeki Pontus Rumları işgali fırsat bilerek Türklere saldırıyor, o yörede bir Pontus Rum Devleti kurma çabasında idiler. Hedeflerini gerçekleştirmek için Karadeniz’de bulunan Yunan ve İngiliz savaş gemilerinden cesaret alıyorlardı.
Trabzon ve çevresinde Anadolu halkı ile Pontus Rumları arasında ciddi bir çatışma ve kargaşa vardı. İngilizler Samsun, Trabzon havalisindeki Pontus Rumlarına Türklerin eziyet ettiğini ileri sürüyor ve bunların sonlandırılmasını Damat Ferit Paşa hükümetinden ısrarla istiyorlardı. Siz Rumlara karşı yapılan bu saldırıyı önlemezseniz biz önleriz baskısını sürdürürken, orada yerinde inceleme yapma ve olayları önleme amacı ile bir çare düşünürlerken Dahiliye Vekili Mehmet Ali Bey’in girişimi ile Sadrazam Damat Ferit Paşa’ya Mustafa Kemal’i öneriyor.
Dahiliye Nazırı Mehmet Ali Bey’e Mustafa Kemal tanıştırılmış, Çanakkale’de gösterdiği kahramanlıklar hatırlatılmış olmakla beraber o İttihatçı değil mi diye karşı gelir. M. Kemali tavsiye edenler, onun Enver Paşa ile arasının açık olduğunu söylerler, O da evet ben de duymuştum, Enver Paşa ile aralarının açık olduğunu diyerek ikna olur.
Harbiye Nazırı Şakir Paşa, Mustafa Kemal’e vazifesini tebliğ ederken, bu iş için Sadrazam ile mutabık kaldıklarını söyler. Mustafa Kemal 9. Ordu müfettişi olarak, Anadolu’ya gidecektir.
Gidecek ama nasıl bir görevle gidecek yetkileri ne olacak?
Mustafa Kemal, görev tanımını Genel Kurmay 2. Başkanı Kazim İnanç ile birlikte yaparlar. Mustafa Kemal’in Kazim İnanç’a söylediği şudur: Görev tanımına ne yazarlarsa yazsınlar hiç önemli değil ama şu iki hususu mutlaka görev kapsamı içine alınız onlar bana yeter der:
Birinci madde, Samsun’dan başlayarak şark vilayetlerindeki kuvvetlerin kumandanı olmalıyım ve bu kuvvetlerini bulunduğu vilayetlerindeki valilerine doğrudan doğruya emir verebilmeliyim.
İkincisi , görev alanı olduğu yerlerde herhangi bir temasta askeri ve idari makamlara bildirimde bulunabileyim.
Kazım Paşa’nın Harbiye Nazırı ile hazırladıkları talimatta bunlar yoktu. Kazım Paşa Mustafa Kemal’i tanır ve söylediklerini harfiyen yazar. Talimatname Nazır’ın imzasına gider, Nazır imza edemez, korkar ama mührünü basar. Yazılanları okumaz bile.
Mustafa Kemal görevlendirme belgesini cebine sıkıca koyar. Harbiye Nezareti’nden ayrılırken “inanılmaz şans” karşısında heyecandan dudaklarını ısırır. Düşman saydığı adamlar, ruhları bile duymadan ona yardımcı olmuştu. İlerde bu durumu şöyle anlatacaktır.
“Kafes açılmış, önünde geniş bir âlem var. Kanatlarını çırparak uçmaya hazırlanan bir kuş gibiydim diyecektir.
O 16 Mayıs 1919 ‘da ,hareket etmeden önceki son gecesini annesi ve kız kardeşi ile birlikte Akaretlerdeki evde geçirir. Onlara nereye gideceğini söylemez.
Samsun yolculuğuna çıkmadan önce imparatorluğun başkenti İstanbul işgal altında olduğu için, İngiliz vizesi ile yola çıkarlar.
Bandırma vapuru ile Karadeniz’e açılmadan bir gün önce İzmir Yunanlılar tarafından işgal edilir. İzmir’in işgali bütün yurtta büyük infial yaratır.
Gazeteci Osman Nevres bilinen adı ile Hasan Tahsin Yunanlılara ilk kurşun atan kişidir. İzmir’in işgali ve Anadolu halkının tepkisi Mustafa Kemal’in Samsun sonrası kamuoyu oluşturmada, halkı bilinçlendirmede ve kongreler döneminde işini biraz kolaylaştırmıştır. İşte 19 Mayıs, Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı, yeni Türk Devleti’nin temelinin atıldığı gündür. Mustafa Kemal Atatürk 19 Mayıs Bayramını Türk gençliğine armağan etmiştir.
Kurtuluş savaşı kahramanlarını başta M. Kemal Atatürk olmak üzere er’den mareşale kadar hepsini saygı rahmetle anar, ruhlarının şad olmasını diliyorum.
Gençlik ve Spor Bayramı’nın hepimize kutlu ve mutlu olsun. Hepinizi saygı ve sevgiyle selamlıyorum.
17 Mayıs 2021, Hasan ŞİMŞEK
