Karamanoğulları Devleti Medreselerinin
Tarihe Attıkları İmzalar
“Vakıflar Genel Müdürlüğü 2019–2023 Stratejik Plan “5018 Sayılı
Kamu Mali Yönetimi ve Mali Kontrol Kanunu'nun 9. Maddesi”,
"Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik" hükümleri,
“Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu 3. Sürüm”
doğrultusunda,
”Cumhurbaşkanlığının 17.08.2018 tarihli ve 78059895-602.04-
CB001 sayılı talimatı” gereği hazırlanmıştır.”
Başlığı altında yayımlanan 137 sayfalık yönetmelikte tüm tarihi yapıların
konumlarına göre işlevleri açıklığa kavuşturulmuştur. Bazı yapıların cami,
kütüphane, sergi alanı, müze, aşhane, olarak kullanılabileceği ifade
edilmektedir.
Karamanoğulları Beyliği coğrafyasında ayakta kalabilen medreseler.
Doğudan Batıya sıralarsak;
Kırşehir Cacabey Medresesi.
Karaman Hatuniye Medresesi.
Ermenek Tol / Dol Medrese.
Cacabey Medresesi – Kırşehir
Kırşehir kent merkezinde bulunan medrese Selçuklu döneminde Kılıçaslan
oğlu III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Kırşehir Emiri Nureddin
Cibril/Cebrail Bin Cacabey tarafından 1271-1272 yıllarında bir gözlem
evi medrese olarak yaptırılmıştır. Eser sonradan camiye çevrilmiştir.
(Ayrıntılı bilgi almak isteyen Kırşehir Valiliği sitesini ziyaret edebilir.)
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü kontrolündedir. Şu
anda yenileme çalışmaları yapılmaktadır. Özellikle Moğolca tanzim edilmiş
vakfiye, 13'üncü yüzyıl Anadolusunda bilinen tek örnek olması bakımından
büyük önem arz etmektedir.
Hatuniye Medresi – Karaman
Hatuniye Medresesi, Osmanlı Sultanı I Murat Hüdavendigar'ın kızı,
Karamanoğlu Alaaddin Ali Bey'in karısı Nefise Sultan tarafından, 1382
yılında yaptırılmıştır. (Ayrıntılı bilgi almak isteyen Karaman Valiliği sitesini ziyaret
edebilir.)
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü kontrolündedir.
Tol / Dol Medrese – Ermenek
Karaman Ermenek ilçesi, Çınarlı Mahallesi’nde bulunan bu medrese
Karamanoğullarından Emir Musa Bey tarafından 1339 yılında yaptırılmıştır.
Emir Musa 1339 – 1340 yıllarında Ermenek Valisi idi.
Medresenin kitabesinde; “Bu mübarek medreseyi h.740 (1339) yılında,
gazi, ibadet eden, bilgin ve büyük emir Karamanoğlu Mahmutoğlu din ve
dünyanın zineti (Baha-Üddin) Musa yaptırdı” yazılıdır.
Medrese 1611 yılında onarılmış, sonraki yıllarda da onarım çalışmaları
sürdürülmüştür. Karamanoğulları döneminde yapılan ilk büyük medrese
olup, tek katlı üç yanı revaklarla çevrili, açık avlulu bir yapıdır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü kontrolünde değildir.
Belediye kontrolündedir. Anahtarı kapıda yazan telefondan temin edilir.
(Ayrıntılı bilgi almak isteyen Ermenek Belediyesi sitesini ziyaret edebilir.)
Medreselerin kadroları şöyledir.
1. Müderris (Sözlükte “okumak, anlamak, bir metni öğrenmek için tekrar etmek”
anlamındaki ders kökünün “tef‘îl” kalıbından türeyen müderris kelimesi,
medreselerin ortaya çıktığı IV. (X.) yüzyıldan itibaren ders veren Profesör
– Medresede veya camide öğretmen.)
2. Muîd (Sözlükte “tekrarlayan” anlamına gelen “muîd” kelimesi, medreselerde
müderrisin verdiği dersi arkadaşlarına tekrar eden ve müderrise yardımcı olan
öğretim elemanıdır.)
3. Talebe (Sözlükte Arapçada “isteyen” manasına “tâlib”in cemi, Türkçede
“okuyan” anlamına gelen öğrenen. )
Şimdi gelelim bu medreselerin tarihe attıkları imzalara:
Anadolu Selçuklu dönemi (Sonrasında Karamanoğulları Devleti dönemi)
medreseleri ve darüşşifalarının içinde ya da dıştan bitişiğinde yer alan
türbelerin tarihi, banisi, konumu, mimari özellikleri ve çevresiyle olan
ilişkileri dikkate alınarak, bu üç medresenin/üniversitenin tarih içindeki
attıkları imzalar şöyle:
Cacabey Medresesi – Kırşehir; “Nureddin Cibril” uzaya imza attı.
Hatuniye Medresi – Karaman; “Ahmet Muhyiddin Pîrî” denize imza attı.
Tol Medrese – Ermenek; “Beşir Çelebi” toprağa imza attı.
Not: Bir başka makalemde bu medreselerin az bilinen özelliklerini
yazacağım.
Şerafettin Güç
Kaynaklar
https://islamansiklopedisi.org.tr/caca-bey-medresesi
Ahmet Temir, Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1959.
Ankara Vilâyeti Salnâmesi, Ankara 1325.
D. Mordtmann, Anatolien, Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien (1850-1859) (nşr. F.
Babinger), Hannover 1925, s. 511.
Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Tarihi Üzerinde Araştırmalar, Kırşehir 1938, s. 58-74.
a.mlf., Tarihte Kırşehri-Gülşehri ve Babailer-Ahiler-Bektaşiler, İstanbul 1948, s. 42-55.
Aydın Sayılı, The Observatory in Islam, Ankara 1960, s. 253-254.
a.mlf., “Bir Cacabey Medresesi Kitabesi”, TTK Belleten, XXIX/113 (1965), s. 71 ve lv. 1
(minaredeki yazı hak.).
Semra Ögel, Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, Ankara 1966, s. 71, rs. 114, ayrıca
tür.yer.
a.mlf., Der Kuppelraum in der türkischen Architektur, İstanbul 1972, s. 36, rs. 34.
Enver Behnan Şapolyo, Kırşehir Büyükleri, Ankara 1967, s. 5-12.
Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri, Ankara 1969, I, 55-57, şekil 25-26, rs. 113-121.
Metin Sözen, Anadolu Medreseleri, İstanbul 1972, s. 15-20, 279-282 (resimler).
Şerare Yetkin, Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul 1972, s. 94.
M. Meinecke, Fayencedekorationen seldschukischer Sakralbauten in Kleinasien, Tübingen 1976, I, bk. İndeks; II, 196-200, lv. 21.
İlyas Sürmeli, Kırşehir Tarihi, Kırşehir 1977, s. 41-42, 53, 55.
Rahmi Hüseyin Ünal, Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir 1982, tür.yer.
Orhan Cezmi Tuncer, Anadolu Kümbetleri: I Selçuklu Dönemi, Ankara 1986, s. 175-178.
