Benim Soğuk Ziyafetim Batırma
Batırma Ne Zaman Batırık Oldu?
Batırma Sadece Ermenek Yemeği midir?
Batırma Bir Yemek midir?
En Güzel Batırma Şiirleri!
Evin kızı yaprakları börtlerdi
Çoluk çocuk bir kenarda pertlerdi
Yemek için ölü bile hortlardı
Hazır olsa bir ileğen batırma.
1974 yılının bir temmuz günüydü yani 45 yıl önceydi. Karaman merkez Aladağ Bölgesinde
Ada köyünde bulunuyordum.
Bir gün halen görüştüğümüz değerli dostum Hakkı Baran’ın ailesi beni eve öğleyin yemeğe
davet ettiler.
Tabi yemeğe çağrılınca özel bir şeylerin hazırlanmış olduğunu düşünüyordum. Kadınlar
yoğun bir çalışma içinde evde fırıl fırıl dönüyorlardı. Hakikaten büyük bir ziyafet hazırlığı
olduğunu sezdim.
Ben o zaman 19 yaşlarında tıfıl bir gençtim, batırmayı sadece bizim bildiğimizi sanırdım.
Hakkı Baran arkadaşımın ağabeyi Reis Mustafa Baran abi biraz sonra koca bir leğen
batırmayı ortaya koyunca çok şaşırmıştım. Etrafına yufka ekmek de koymuştu.
Ben bekledikleri soruyu sorup, bunun yanında ekmek yenmez ki, deyince gülüşerek ekmekleri
çekmişler, yeşillikleri ve haşlamaları koymuşlardı.
Saatlerdir üç kadının harıl harıl çalışarak hazırladıkları ziyafete konmuştum. Mustafa Baran
ailesi de bana ufak bir işletme yapmıştı.
Şimdi buradan şu soruları bir ortaya koyalım:
1- Batırma Sadece Ermenek Yemeği midir?
Batırma en iyi ve lezzetli, özünü koruyan bir şekilde anavatanı olan Ermenek, Başyayla ve
Sarıveliler’de yapılır.
Şurası bir gerçektir ki Ermenek’te yani anavatandaki batırma hemşerileriyle beraber başta iç
Anadolu ve Akdeniz bölgeleri olmak üzere halka halka yayılmıştır. Yayıldıkça da özünden bir
şeyler kaybetmiş içine de bir şeyler almıştır. Neticede kültürel etkileşim böyle bir şeydir.
2- Batırma Bir Yemek midir?
Evet batırma, Karaman – Ermenek Taşeli havalisine mahsus muhteşem bir çiğ yemektir.
12 Aralık 2020 tarihli Mastercshef adlı yayında Konya yemeği olarak tarif edilen şekil
tamamen bir kısırdır. Kısırı sulandırmaları ise işi tamamen gülünç hale getirmiştir. Ayrıca
sitelerine girip okudum, defalarca batırığı salata diye yazmışlar.
Bir de verdikleri tarif tamamen yoğurma içermeyen kısır tarifidir, yani el yordamıyla, kaşıkla
karıştırarak elde ettikleri çiğ pilav denebilecek kısır.
Sulandırmak isteyenlere de gülünç bir yöntem tarif ediyorlar burada.
Hulasa bizim batırığımız batırık değildir batırmadır. Batırma el ile yoğurarak irmiğin bütün
baharat ve çeşni çeşitleriyle pişirilmiş gibi ezilmesidir. Biz yoğurarak batırmayı yaparız onlar
ise biraz şiştikten sonra sulandırın diyor ve çok komik bir duruma düşüyorlar.
Şahsen elli yıldır Konya’dayım, mahallelerde kadınlar aralarındaki günlerde her zaman batırık
yaparlar. Bu batırık dediklerinin diğer adı kısırdır. Yani susuz olarak yapılan irmikli,
mercimekli köftedir. Ermenek batırığını ise Ermenek’e yakın bölgelerde az da olsa farklı
olarak görürüz: Mut, Karaman ve Gazipaşa tarafları gibi.
Mesela ben Erdemlide Ermenekli olmayan halkın da batırma yaptıklarını çok gördüm.
Yörenin yetiştirdiği sebze yoğunluğuna göre farklılıklar arz eder.
3- Batırmanın Adı Nedir?
Bir kere şu iki ismi teke indirmek lazım diye düşünüyorum. Bu yemeğin adı sadece batırma
olsun, çünkü batırık deyince genelde Konyalıların da bütün Türkiye’nin de yaptığı kısır akla
gelir.
Batırık kelimesi Batırmanın kelimesinin: Fadime’ye fadik, Emine’ye emiş, Fatma’ya Fatoş
dendiği gibi kelimeyi ağızda yuvarlamasıyla oluşmuştur. Batırık kısırın diğer adıdır. Batırma
ise yüz yıllardır Ermenek – Taşeli yöresinin muhteşem bir soğuk ziyafetidir.
Batırma adının kaynağı, eskiden kaşık her evde ve her ferde göre bulunmadığı zamanlarda
kadınlarımız batırmayı hazırladıktan sonra yanına üzüm tefeği haşlarlardı asıl bunun
haşlanma nedeni onu tepsideki batırmaya batırarak ve kaşık yerine kullanarak yemeleriydi.
Artık her evde her ferde göre kaşık sayısı düzlenince bu ortadan kalktı. 1980 yılına kadar
batırmanın ayrı tabaklarda yendiği de görülmez, ortaya konan tek tepsiden yenirdi. Şimdi
kaşık gibi herkesin evinde bol miktarda tas tabak olunca her ferde ayrı tabağa konur oldu.
Bunun bir sebebi de kiminin ekşi, kiminin acılı, kiminin tuzlu kiminin tuzsuz tercihidir ki
doğru bir uygulama olmuştur.
Şahsen Konya’daki çevremde Batırmayı ve Arabaşını özel tabaklara aldırma hadisesi benim
eserimdir.
350 yıl önce Ermenek’ten geçen Evliya Çelebi’ye Gargara’da Batırma ziyafeti verilmiş üstüne
de bastırık olarak Bulgurca ikram edilmiştir.
4- Batırık Değil Batırma!
Ayrıca belge olarak 1961'de Prof. Dr. Kâmil İlisulu hocamızın kaleme aldığı “Ermenek
İlçesi” kitabı s. 37'de de yer alan şiirde batırma olarak geçiyor, peki daha ne diye batırık diye
yemeğimizi küçültüyoruz?
“Konya Vilayeti Halkiyat ve Harsiyatı – Konya Öğretmen Okulu Edebiyat Öğretmeni
Sadeddin Nüzhet ile Psikoloji Öğretmeni Mehmet Ferit beylerin kaleme aldığı ve Konya
Vilayet Matbaasında 1926 senesinde basılan eserde Ermenekli halk ozanı (Alevi) İhraki
hakkında bilgi verilen kısmında (72-77 sayfalar arası) yer almamıştır.
Batırmadır kadınların alayı
Et olmazsa ceviz, kendir kolayı
Şimdi buldu bulgur küpü belayı
Yandı canım batırmanın elinden.
Sayın Mustafa Ertaş üstat batırma konusunda ünlü dörtlükler eşliğinde şöyle yazıyor:
“Batırma Ermenek ve Taşeli’nin tarihinden gelen çok yenilen, ince bulgur – düğürcük ile
çeşitli sebzelerle elde yoğurarak yapılan bir çiğ yemektir. Elde ovula ovula pişmiş hale
getirilen bu yemek çeşidi insanlar için şifa kaynağıdır. Çünkü kullanılan bütün malzemeler
doğal, bütün vitaminler, insan vücudu için değerli olan ne varsa ateşte pişirilmediğinden,
makilerle işlenmediğinden, içinde zararlı katkı maddesi de bulunmadığından batırma insan
sağlığı için çok yararlı ve kilo aldırmayan bir yiyecektir.
Dr. Alaeddin Atalık’ın babası merhum Vacit Atalık da batırma hakkında şöyle diyor:
Babamın dedesinin büyük halası batırmayı en nefis yapan usta hanımlardan birisi olduğunu
anlatırdı.
Süleyman Hayri Bolay
Ahir zaman geldi düzen bozuldu
Çok kimsenin ciğerleri üzüldü
Hamdi yemedi de karnı bozuldu
Yandı canım batırmanın elinden.
Adil Ceylan
Kefkiyle pınardan alın suyunu
Her öğlen oynarız biz bu oyunu
Araştırdım batırmanın soyunu
Öz be öz Ermenek aşı komşular.”
(Orta Toroslardan Yükselen ses: Ermenek Başyayla Sarıveliler s. 94 Mustafa Ertaş)
Şimdi de En Çok Batırma Şiiri Yazan Şairlerden Örneklerde Batırma Kelimesinin
Kullanıldığını Görelim:
Batırma Tarifi ve Tarihi
Evin kızı yaprakları börtlerdi
Çoluk çocuk bir kenarda pertlerdi
Yemek için ölü bile hortlardı
Hazır olsa bir ileğen batırma.
Komşular öğleyin her gün billenir
Batırmanın fazileti dillenir
Artığından gelmeyene yollanır
Yeter artar bir ileğen batırma.
Monam garı besmeleyle başlardı
Önce hemen lahanayı haşlardı
Senitte kendiri güzel taşlardı
Derdi, gelsin bir ileğen batırma.
Ceviz, küncü ve kenevir ezilir
Haşlanacak soğanlar da yüzülür
İndirilip bir tabağa süzülür
Olsun diye bir ileğen batırma.
Maydanoz feslikan ve İrezene
Yeşil soğan, bostan, turşu bezene
Konur her şey tablada bir düzene
Yerin alır bir ileğen batırma.
Kıvamında olur tuzu biberi
Kokusundan alır herkes haberi
Yazmaz bunu geç, Tarihi Taberi
Efsanedir bir ileğen batırma.
Gelinler yoğurur kızlar su döker
Gocanam da bir kenardan tuz eker
İstemez yiyenler ne helva, şeker
Kâfi gelir bir ileğen batırma.
Bulgur bin bir zerzevatla yoğrulur
Kıvamında yoğuran da doğrulur
Haydi, hazır diye millet çağrılır
Sofradadır bir ileğen batırma.
Ceviz, küncü, kenevirle uslanır
İş bitince monam geri yaslanır
Batırmasız mide çabuk paslanır
Çözer hemen bir ileğen batırma.
Yüz yıllardır bir Taşeli yemeği
Batırma çok zordur, ister emeği
İsteyen önüne çiler sumağı
Tüm kaşıklar bir ileğen batırma.
Firek, eğrim ve badılcan gurusu
Şimdi gelir “Nedir bunlar?” sorusu
