Bu "İbrik-Iprık" kimin?

Karaman Kervansaray Meydanı esnafının hepsinin bakırdan “İBRİK-IPRIK” ları vardı. Öyle alüminyumdan falan değil. Kaliteli bakırdan yapılmış, el dövmesi, işlemeli vs. yılda bir kez mutlaka kalaylatılırdı. Saplarında veya kapaklarında işaretleri olurdu. Asla karıştırma olmazdı.

Hala ibrik’lerin işaretini hatırlarım. Yazın okullar tatilken özellikle Cum’a günleri rahmetli Sezai Selek amcamızın sebil suyundan bu ibrikleri doldurmak asli görevimdi. Çocukluk aklı olacak sınırlarım belli idi. Sadece Kervansaray meydanı esnafına bu hizmeti yapardım. Karşılığında sadece kıvırcık saçlı başımı okşatırdım.

Bir de dükkânların önünü sulamak görevim vardı. Taze su doldurmanın başka yolu yok. Taze su olur mu olur. Yeni doldurulmuş su daima tazedir. İşte bu taze suyu ibrikten içildi mi elinin tersiyle ağzını sileceksin, elhamdülillah diyeceksin. Sonra kıvırcık saçlı başımı okşayacaksın. Yoksa İbrik boşalır tekrar dolardı.
Rahmetli Mustafa Çolakoğlu amcamın el işaretini hala hatırlarım. Hemen koşar asli görevimi sessizce yapardım. İki ibrikleri vardı. Bazen aç ağzını yum gözünü derdi. Güllü lokumu ağzıma bırakır, kıvırcık saçlı başımı mutlaka okşardı.
İbrik, su şebekesi olmayan her evde bulunan ve israfı önleyen önemli bir kaptır. İbadete hazırlık safhasında kullanılması bakımından saygınlık kazanmış ve gerek bu özelliği gerekse dengeli, zarif yapısı ile süslemelerde de motif olarak yer almıştır.

“Ayrıca Arap edebiyatında boynunun uzunluğundan dolayı balıkçıl kuşuna, kaza ve ceylana benzetilen ibrik (Lisânü’l-ʿArab, “fdm” md.), gümüş bedenli (beyaz tenli) insanların boyunlarının güzelliğini tanımlamak için teşbih sanatında da kullanılmıştır. Hz. Peygamber (s.a.v) (İbn Sa‘d, I, 410; Taberî, Târîḫ, II, 221; Taberânî, VII, 105; Heysemî, VIII, 279),“ İslam Ansiklopedisinde okudum.
 xxxxxxx
Gelelim “15 Maddede Kendini Türk Gibi Hisseden” ve Türkçe şiirler yazan İrlandalı şair Mangan’ın yazdıklarından çıkartabildiklerime. Türk insanına ve Anadolu’ya derin bir sevgi besleyen şair aşağıdaki şiirini hangi duygularla yazdığını çok düşündüm.
KARAMAN,  AH KARAMAN

En acımasızı Erzurum’dan geldi bölüklerin,
Uhbar sarayının kubbesinden indiler,

Beni senden, vatanımdan söküp kopardılar,
Karaman!

Sen, öz vatanım, dağlık yurdum,
Karaman,

Hayatta ve ölümde ruhumun ocağı,
Karaman, ah Karaman!

Bil ki Karaman,
On kız kardeşimden hiçbiri,

Hemşehrilerini benim kadar sevmedi,
Karaman, ah Karaman!
“Şiiri Yazan İrlandalı Şair Mangan”
xxxxxxxxxx
Konu başlığımızı sanki İrlanda’lı Şair (1803’te Dublin’de doğar, 1849’da aynı yerde ölür.) o günlerden duymuş gibi.
İslâm sanatında erken dönemden itibaren emzik, kapak yahut parmak dayama kısımlarından biri veya süslemeleri kuş şeklinde olan ibriklerden başka bütün gövdesi kuş (tavus, güvercin, kartal, ördek) şeklinde olan ibrikler de yapılmıştır. Bunların günümüze ulaşan en güzel örnekleri Fâtımîler’e aittir ve kazıma tekniğindeki süslemeleri daha çok XI veya XII. yüzyıllarda yapılmış olduklarını düşündürmektedir.
İbrik çeyiz sandıklarının yanında olmazsa olmazlardandır. Mesela bizim evde üç beş tane ibrik vardı. Her ibriğin yeri ve kullanım amacı farklı idi. Asla yerleri değişmez üstelik daima su dolu olurdu.
İbrik’in bir başka uygarlıkta da kullanıldığını görüyoruz.
Karaman Müzesinin envanterlerine 2015 yılında giren; Karaman İli Ermenek İlçesi’ne bağlı Gökçeseki ve Çamlıca köyünün hemen kuzeyindeki Philadelphia antik kentinde ki resmi kazılarda çıkan objelere bakalım.
“2015 yılında burada temizlik ve kazı çalışması yapılmıştır. Nekropolis alanında yapılan kazılar sonucunda, daha önce kısmen görünen podyumlu lahit mezarlar ortaya çıkarılmıştır. Bu mezarların hemen batı tarafında antik bir atık alan tespit edilmiştir. Atık alanda çok sayıda arkeolojik malzeme ele geçmiştir.”
“Bunlar arasında en yoğun grubunu seramikler oluşturmaktadır. Bu çalışmada, atık alanından ele geçen Kurşun Sırlı İbrik seramikler değerlendirilmiştir.”

“Kurşun Sırlı Kaplar, sırı içinde bulunan yüksek orandaki kurşundan adını alan Erken İmparatorluk döneminin özel bir seramik grubudur.”
“Philadelphia’da bu gruba ait sadece üç kap ele geçmiştir.
1-Bunlardan ilki Kurşun Sırlı kapların en yaygın formlarından olan başparmak tutamaklı ve halka kulplu SKYPHOSTUR. (Antik Yunan’da, formu fincana benzer, düzgün kenarlı, kaidesiz, yatay iki kulpu bulunan bir içki kabı. Kulpları genellikle gövdeden çıkıntı yapan yatay kulak şeklindedir. Kulplar bazen halka şeklinde olabilir.)

2-İkincisi ARRETİNE kaplarıyla benzer profile sahip olduğu önerilen bir kadehtir. (Sözcük anlamı mühürlü toprak eşya olan Terra Sigillata bünyeye sertlik ve yarı parlaklık veren eski Roma ve Yunanlıların kullandığı bir seramik astarı türüdür. Zamanla, fazla derin olmayan ve iç yüzeyleri mühürle bezenmiş bu kaplara Terra Sigillata adı verilmiştir. Kabartmalı veya düz, yüzeyi yarı mat, pekişmiş, genellikle kırmızı ve siyah renkte seramik kullanım gereçleri zamanla bu isimle tanımlanmıştır.)

3-Üçüncü örnek ise Kurşun Sırlı Kaplar arasında çok yaygın olmadığı anlaşılan ASKOSTUR. Bu üç kap, form ve bezeme özellikleriyle Augustus dönemi ile MS 1. yüzyıla tarihlenmektedir.” (Zeytinyağı servisinde kullanılan kap. Ördek formlu olarak da adlandırılan erken tipi dolayısıyla tulumdan geliştiği düşünülmektedir. Yunan kap formları arasında bu tip de yinelenmekle birlikte, yaygın olan form basık gövdeli, uzun oyunlu, dışa açılan ağızlı ve sepet kulpludur.)

“Bunların kil yapısı, sır özellikleri ve bezemeleri ise kapların Tarsus atölyesinin malları olduğuna işaret etmektedir.”
“Philadelphia kenti, MS 38’de Kommagene Kralı IV. Antiokhos tarafından kurulmuştur. Kentte bu tarihten öncesine ait herhangi bir veri bulunmamaktadır.”

“Kurşun Sırlı Kaplar, aynı alandan gelen ithal Doğu Sigillata A ve Kıbrıs Sigillata kaplarıyla birlikte kentte bu tarihten öncesine ait bir yerleşimin olduğuna işaret etmektedir.”
“Sadece üç örnekten oluşan bu kaplar, Doğu Sigillata A kapları ve Kıbrıs Sigillataları ile birlikte Philadelphia’ya ulaşmış olmalıdır.”
İbrik’ten sonra çıkardığım sonuç; ”Herkes biraz ya Karamanlıdır, ya da Karamanoğullarındandır.”
Şerafettin GÜÇ
Kaynak:
1-http://www.hayred.com/2016/04/16/15-maddede-kendini-turk-gibi-hisseden-ve-turkce-siirler-yazan-irlandali-sair-mangan/
2-https://listelist.com/james-clarence-mangan-kimdir/amp/?fbclid=IwAR2spRcxJPZpOUAZqU8dUXRwHZb6JcBWCau8d0m7lPxaKEJs_ypBMMYf5nk
3-https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrik
4-Dr. Öğr. Hatice Körsulu* Ü., Karamanaoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Yunus Emre Yerleşkesi 70100 Karaman/Türkiye, E-Posta: hkorsulu@gmail. com orcid no: 0000-0002-0896-3210)