Karamanoğulları Bayrağı-1

BİR FRANSİSKEN’İN SEYAHATNAMESİNDE KARAMANOĞULLARI BAYRAĞI (XIV. YÜZYIL)
Yazan: Ali YILDIZ _[1] – Dr. Orhan ÇELTİKÇİ _[2] 

Karamanoğulları Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasının hemen ardından bugünkü Karaman ili (Larende) merkezli kurulmuştur. Devlet etnik olarak Oğuzların Salur ve Avşar boyu mensuplarınca kurulmuştur. XIII. Yüzyıl ortalarında kurulan devlet bu yüzyılın sonlarına doğru Anadolu coğrafyasının en güçlü siyasi otoritesi haline gelmiştir. Karamanoğulları Devletine Osmanlı Devleti hükümdarı II. Bayezid zamanında (1487) son verilmiştir. Devlet özellikle Akdeniz ve Toroslar bölgesi olmak üzere Anadolu Yarımadasında tarihi ve kültürel anlamda derin izler bırakmıştır. Bu izlerin etkileri günümüze kadar devam etmiştir.

Bağımsız yaşayan her devletin olduğu gibi Karamanoğulları Devleti’nin de bağımsızlık simgesi; bayrağı, parası ve düzenli ordusu olmuştur. Karamanoğulları Devletinin bayrağının ne ve nasıl olduğunun ortaya konulmasında istifade ettiğimiz en önemli eser 700 yıl önce kaleme alınmış bir seyahatnameye dayanmaktadır. Libro Del Conoscimiento/ Book of Knowledge of alltheKingdoms, Lands andLordshipsthatare in the World adlı seyahatname günümüzde “XIV.Yüzyılda Teke ve Karamanoğulları Bayrağı”3 kitabı ilk defa yayınlanarak, Karamanoğullarının hâkimiyet alanı, siyasi ve sosyal özellikleri ile bağımsızlık alametlerinin diğerlerinden olan devletin parasına da yer verilmiştir. (Seyahatnamenin yazarı belli olmamakla birlikte o günkü Karamanoğulları Bayrağı hakkında Ģimdiye kadar rastladığımız tek kaynak olması bakımından önemlidir.) Çalışmada yaklaşık yedi asır önce yaşamış olan bu devletin adı geçen seyahatname eksenli coğrafi, siyasi sosyal ve bağımsızlık sembolü olan bayrağını tanımlamaya çalışacağız.

KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİ (DEVLETİ)

Anadolu Yarımadasının ortaçağ döneminde en güçlü beyliklerinden biri Anadolu Selçuklu Sultanı Uluğ Keykubat (Alaeddin Keykubad) zamanında Alaiye’nin fethine (1221) katıldıkları için, bu katkılarına hediye olmak üzere 1228 yılında Ermenek Bölgesinin kendilerine verilmesi ile Taşeli ve Güney Anadolu-Doğu Akdeniz bölgesine yerleşip bölgede siyasi otorite olan Karamanoğulları Beyliği olmuştur. Başlangıçta küçük bir uç beyliği iken, zamanla hâkimiyetini bütün bir bölgeye yayan ve kara hâkimiyetine ilaveten denizcilikte de çok ileri giderek, Ege, Batı Akdeniz ve Etrüsk Denizinde 80’den fazla adayı işgal edip, bunlara Türkçe adlar veren, Cebel-it- Tarık boğazına hatta İngiltere kıyılarına ve İzlanda’ya kadar yayılan Karamanoğulları Türkmenlerinin, içişlerinde tam bağımsız, dış işlerinde ise metbu 4 devletleri yönlendirici maharetleri sebebi ile müstakil bir devlet gibi hareket ettikleri de görülmüştür.

Yaşamını sürdürdüğü coğrafyada bağımsız olan devletin bağımsızlık sembolü olan bayrağı olmalıdır. Ne var ki, XIII., XIV. ve XV. Yüzyılda Anadolu’da kurulan bu önemli devletin bayrağı bilinen kaynaklarda tanımlanmamıştır.

İncelememize günümüzden 650 yıl önce bir Fransisken Rahip tarafından yazılmış olup, 94 siyasi teşekkül ve bunlara ait 119 bayrağının anlatıldığı “Seyahatname” esas alınarak Karaman oğulları bayrağının şekli hakkında bir kanaat ortaya koymaya çalışacağız.

ESKİ DÜNYADA EGEMENLİK SEMBOLLERİNDEN BAYRAĞA

Egemenlik sembolleri egemenliğin her çeşidi için kullanılan şahitlerdir. Bir insan, bir topluluk, bir derebeyi, bir hayır cemiyeti, bir korsan gemisinin kaptanı veya bir devlet, hükmünü yürüttüğü egemenlik alanında var olduğunu birçok şekillerde ifade eder. Egemenlik, bellişleri5 en eski çağlardan beri değişip gelişerek, günümüzde de devam etmektedir. şu sözcükler; Alem, sancak, bayrak, bandra, bando, boru, flama, marş, para, ferman, berat, ruhsat, tuğ, tuğra vb. gibi değişik hakimiyet sembollerini göstermesi açısından önemlidir. Tarih, en eski toplumların bilhassa ordu teşkilatlarında çeşitli alemler kullandığını bildirir.

Sümerlerde alem olarak ay ve güneş gibi gök cisimleri ile kanatlı-kanatsız aslan ve mitolojik hayvanlar alem olarak kullanılmıştır. Ur şehrinin sembolü hilal ve Lagaş şehrinin amblemi, iki aslan arasında yükselen bir mitolojik varlıktır 6.Sümerler, Elamlar, Hititler, Persler, Galatlar, ay ve hilal simgelerini kullanmışlardır. Bilhassa Hitit uygarlıkmerkezlerinde yapılan kazılarda güneş kursları sıkça rastlanan semboller olup günümüze intikal eden “Hitit Güneşi” meşhurdur7 . Asurluların başlıca bellişi (sembolü) koşan bir boğa sırtında ok atan asker şeklindedir8. Eski İranlılar mızrağın ucuna bir kartal alemi takmışlar egemenliklerini bu şekilde ifade etmişlerdir9. Yunanlılarda her bir şehrin amblemi ve alem ve harfleri vardır. Atinalılar’ın sembolü zeytin ve baykuştur10 . Çinliler, Romalılar, Türkler, EJDER’i bir egemenlik işareti olarak kullanılmıştır11. Kartal son devirlerde Romalıların lejyonlarında kullandıkları bellişlerden (sembol) olmuştur. Yine Romalılarda “Standart” adı ile bilinen askerin başında yürütülen görkemli ve karşı tarafı şok edici metal kargılar ve tuğlar vardır. Roma Cumhuriyeti tırnakları arasından Tanrı yıldırımını tutan bir Etrüsk bayrağını kullanmıştır12.

Doğu Roma’da da bayrağın büyük önemi vardır. Bu devlette askeri kıtaların hususi bayraklar taşıdıkları malumdur. M.Ö.628’de imparator Heraclıus Dastgard’ı ele geçirdiği, zaman harp ganimetleri arasında, eski İranlılarca Romalılardan alınmış 300 Roma Bayrağı zafer hatırası olarak simgelenmiştir 13.

MÖ.339 yılında Bizans’a saldıran Makedon ordusu karanlıktan yararlanarak surlardan girmek üzere iken birden “ay doğmuş” ve Bizans askeri düşmanlarını görüvermiştir. Bundan sonra “AY” kutsal bir sembol olarak Bizans bayrağına girmiş ancak bir süre sonra yerini Çift başlı kartala terk etmiştir14.

MÖ. 277 yıllarında Trakya üzerinden gelip boğazını geçerek Anadolu’ya giren Galatlar, yerleştikleri bölgede darp ettikleri paralarda ay-yıldız sembollerini kullanmışlardır15

Eski çağ Avrupa’sında alemleri süslemek için kullanılan kumaş, orta çağda bizzat alemin yerine geçerek bayrakları teşkil etmeye başlamıştır. Alem kullanımı devam etse de artık daha görkemli ve daha büyük yapılabilme yanında taşınma kolaylığı bayrağı öne çıkarmış, alemi ikinci plana itmiştir. Eskiden gemiler kaptanının bayrağını taşırlarken, bu usul devlet olma olgusu ile birlikte değişime uğrayarak, mensup olunan devletin bayrağı gemi direklerini süsler olmuştur.

Millî Bayrak kabulü anlamında ilklerden biri de Orange’lerin, Hollanda’da hanedan alameti olan turuncu-beyaz-mavi bayrağın resmî bayrak olarak kabul edilmesi sureti ile 1579’da gerçekleşmiştir16.