I. Murad’ın kızının torunu olan ve 1406 yılında doğduğu düşünülen II. İbrahim Bey, 58 yıl yaşamış ve yaklaşık 40 yıl tahtta kalmıştır. (Öztuna, a.g.e., s. 64.)
Karamanoğlu II. Mehmed Bey’in oğlu olan İbrahim Bey’in annesinin adı İncu Hatun’dur. (Dikkat; Mut’taki türbesinde gömülüdür. Konyalı, Konya Tarihi, s. 950. Uzunçarşılı da benzer şekilde İbrahim Bey’in babası Mehmed Bey, annesi İncu Hatun’dur, demiştir. Uzunçarşılı, “Karaman İmareti Vakfiyesi”, s. 111.) diyen İ.H. Konyalı’nın tespiti doğru değildir. Zira İncu Hatun onun analığıdır, Ermenek Tol Medrese’de gömülüdür.
Neşri, İbrahim Bey vefat edince İshak, Pir Ahmed, Karaman, Kasım, Alaeddin, Süleyman ve Nure Sofi adlarında yedi oğlunun kaldığını belirtir. Süleyman ile Nure Sofi’nin kaçıp Sultan II. Mehmed’e geldiklerini, diğerlerinin ise Karaman’da olduklarını söyler. Bunların yanında çocuklarının büyüğü olan İshak’ın bir cariyeden doğduğunu, diğerlerinin ise Çelebi Mehmed’in kızı Sultan Hatun’un çocukları olduğunu ekler. (Mehmed Neşri, a.g.e., s. 771. Halil Edhem de yedi oğlu olduğunu kabul ederek Neşri’deki isimleri vermiştir. Halil Edhem, “Karaman Oğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûka”, TOEM, S. 13, İstanbul 1330, s. 833.)
İbn Kemal de Alaeddin yerine Ali ismini vererek yedi oğlunu saymıştır. Annelerini Yıldırım Han kızı Sultan Hatun. (İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, (Hazırlayan: Şerafettin Turan), TTK Yayınları, Ankara 1991, s. 237. Şikari de benzer şekilde Bayezid Han’ın kızı vardı, İbrahim Han’a verdiler, demiştir. Şikârî, Karamannâme [Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi], (Hazırlayanlar: Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu), Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayını, İstanbul 2005, s. 233.) olarak ifade etmiştir.
Ancak çocukların annesinin adı İlaldı Hatun olmakla birlikte Osmanlı sultanı Çelebi I. Mehmed’in kızıdır. Dolayısıyla her ikisi de Sultan Hatun ismini kullanmışlardır. Bunun yanında vakfiyede adı geçen Mehmed adlı oğlunu yazmamışlardır. (Nitekim İbrahim Bey’in İmareti Vakfiyesinde kendi tuğrasının yanında oğullarından İshak, Mehmed, Pir Ahmed ve Kasım’ın tuğraları görülmektedir. Uzunçarşılı, “Karaman İmareti Vakfiyesi”, s. 57. Bunun yanında Halil Edhem, 1471-1472 tarihli Edirne Darulhadis Medresesi bahçesinde bulunan mezardan hareketle Karaman’ın Karamanoğlu II. Mehmed Bey’in oğlu olduğunu ifade ederken Öztuna ise 1471’de Edirne’de ölen Alaüddin Karaman Bey Osmanlı hizmetine girmiştir. Çirmen sancakbeyi iken şehit oldu. Edirne’de darulhadisteki türbesinde medfundur, demiştir. Halil Edhem, “Karaman Oğulları Hakkında Vesâik-i Mahkûka”, TOEM, S. 14, İstanbul 1330, s. 877; Öztuna, a.g.e., s. 64.)
Şikari’ye göre ise, Osmanoğlu kızından yedi oğlu olan İbrahim Bey’in büyük oğlu Kasım Bey’dir. İshak, Alaüddin, Halil, Pir Ahmed, Yakub ve Küçük Mustafa diğer oğullarıdır. Şikari, İbrahim Bey’in hastalığı esnasında oğullarını başına toplayıp Kasım Bey’i yerine tayin ettiğini, İshak’a ve diğerlerine de yerler verdiğini belirtir. (Şikari, a.g.e., s. 234. 1500 tarihli Karamanoğulları silsilenamesinde sırasıyla Nure Sufi, Karaman Bey, Mahmud Bey, Halil Bey, Alaeddin Bey, Mehmed Bey, İbrahim Bey ve Kasım Bey isimleri verilmiştir. Kasım evladından bir kimsenin iki oğluyla Mısır’da olduğu belirtilmiştir. Alaeddin Bey’den Kasım Bey’e kadar olan bu sıralamanın beylik ettiği de vurgulanmıştır. Topkapı sarayı Müzesi Arşivi Belgeleri (TSMA.E), 748/52. 1483 yılında Kasım Bey’in ölümünden sonra Turgutoğlu başlarında olmak üzere Larende halkının isyan ettiği Karagöz Mehmed Paşa tarafından bildirilmiştir. Taşili halkının bazısı itaat ederken bazısı Turgutoğlu’na katılmıştı. Taşili Kemal Paşa’ya verilmiş ama o bile gelmemişti. Bu belgeden 1485 yılında Osmanlı’nın hala bölgede timar düzenini tam kuramadığı anlaşılmaktadır. Zira yirmi bin ve otuz bin akçe timar tasarruf eden kimselerin ne cebesi ne de merd nökeri vardı, hemen birer atlı kalanıyla gelmişlerdi. Karaman askerinin durumu da böyleydi. TSMA.E, 754/63. Bu, Osmanlı teşkilatının bahsedilen yıllarda Karaman’da tam kurulamadığını göstermektedir.)
Karaman hükümdarı İbrahim’in en büyük oğlunun annesi cariyeydi ama diğer oğullarının birçoğu Osmanlı Sultanı Çelebi I. Mehmed’in kızı İlaldı Hatun’un çocuklarıydı. (Peirce, a.g.e., s. 54. Aynı yazar, İbrahim’in yedi oğlundan İshak cariyeden diğerleri Osmanlı sultanı I. Bayezid’in kızı Sultan Hatun’la evliliğinden olmaydı, demiştir. Peirce, a.g.e., s. 59. Her iki bilgi de Kemalpaşazade’ye dayandırılmakla birlikte hem kızın adı hem de babasının adı farklı verilmiştir. Yazarın çok emin olmadan verdiği bilgilerden dipnotta verilen bilginin yanlışlığı yukarıda değerlendirilmiştir.)
Çelebi I. Mehmed’in kızı İncu ile Karamanoğullarından II. Mehmed Bey evlenmiştir. II. Mehmed Bey’in oğulları İbrahim, Ali ve İsa da Çelebi I. Mehmed’in kızlarıyla evlenmiştir. (Alderson, a.g.e., s. 236.)
Ancak İbrahim Bey ile İlaldı Sultan’ın evliliğinden Pir Ahmed Bey, Karaman Bey, Kasım Bey, Alaeddin Bey, Süleyman Bey, Nure Sufi Bey adlı oğulları ile Fatih Sultan II. Mehmed’in eşi olan kızları Gülşah Hatun olmuştur. (Öztuna, a.g.e., s. 126. Öztuna’ya göre kızın adı Gülşah Hatun’dur. Öztuna, a.g.e., s. 136. Karamanoğlu İbrahim Bey’in Karaman’daki imareti içerisindeki türbede İbrahim Bey ile oğullarının mezar taşları vardır. Mezar taşlarında İbrahim Bey’in 1465, Alaeddin Bey’in 1465 ve Kasım Bey’in 1483 yılında öldüğü yazılıdır. Konyalı, Karaman Tarihi, s. 512.)
İlaldı Hatun, Karamanoğlu İbrahim Bey’le evlenerek Osmanlı sarayından Karaman sarayına gelin geldikten sonra Konya’da bir darulhuffaz yaptırmıştır. Darulhuffazın ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir. Hem Kur’an-ı Kerim’in öğretildiği ve okutulduğu hem de hafızların yetiştirildiği genelde bir türbe içerisinde faaliyet gösteren kurumlara darulhuffaz denilirdi.
Karamanoğlu İbrahim Bey Döneminde Osmanlı ile Mücadeleler ve Bu Mücadelelerde İlaldı Sultan’ın Rolü:
Karamanoğlu II. Mehmed Bey bir top atışı sonucu ölünce İbrahim, Ali ve İsa adlı oğulları ile amcaları Bengi Ali Bey kaldı. Amcaları Karaman tahtına oturunca üç kardeş Osmanlı sultanı II. Murad’a müracaat ederek kendilerine yardım etmesini istediler. Buraya kadar anlatılan hadisede Osmanlı kaynakları genelde ittifak etmektedir. (Karamanoğullarına ait bir tarih yazan Şikari bunun aksini şu sözlerle ifade etmiştir: “Mehmed Bey top atışıyla ölünce İbrahim Hanı şah kıldılar. Dört kardeş idiler: İshak, Halil, Alaüddin ve İbrahim Han. Hepsinden büyük olduğu için onu şah eylediler. Amcası Ali Bey ile Mahmud Paşa’ya Akşehir’i verdi.” Şikari, a.g.e., s. 230.)
II. Murad’dan aldığı destekle Karaman beyi olan İbrahim Bey, Hamidili’nden aldığı yerleri iade etti. Sultan Murad da buraları Şarabdar İlyas’a verdi. Bu arada II. Murad, üç kız kardeşini Ali, İsa ve İbrahim ile evlendirdi. Ali’ye Sofya sancakbeyliği ve İsa Bey’e Rumeli’nden bir sancak verildi. (Bu konuda bkz. Aşıkpaşazade, a.g.e., s. 100; Mehmed Neşri, a.g.e., s. 593; İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt, C. II, (Hazırlayanlar: Mehmet Karataş, Selim Kaya, Yaşar Baş), Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı Yayınları, Ankara tarihsiz., s. 333; Hoca Sadeddin Efendi, Tacü’t-tevarih, C. II, (Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979, ss. 156-157; Solak-zâde Mehmed Hemdemî Çelebî, Solak-zâde Tarihi, C. I, (Hazırlayan: Vahid Çabuk), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989, ss. 214-215; Lütfi Paşa, Tevarih-i Âl-i Osman, (Hazırlayan: Kayhan Atik), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s. 177. Lütfi Paşa; Ali Bey ile İbrahim Bey arasında mücadele olduğunu, askerin İbrahim’i tuttuğunu, Hamza Bey tarafından yakalanan Ali Bey’in sultana gönderildiğini ve sultanın ona Sofya sancağı ile bir kız kardeşini verdiğini bildirmiştir. Ancak Bengi Ali ile Ali’yi karıştırdığı anlaşılmaktadır.)
Bu evlilik sayesinde alınan destekle kardeşlerden biri Karaman beyi olurken diğerleri Osmanlı yönetiminde sancakbeyi olarak görevlendirilmişti. Fakat bu iyi ilişkiler çok uzun sürmedi.
Osmanlı Karamanoğulları Akrabalık İlişkisi:
Osmanlı hükümdarı Çelebi I. Mehmed’in kızı İlaldı Hatun Pir Ahmed Bey’in annesi. İlaldı Hatun aynı zamanda Fatih Sultan II. Mehmed’in halası.
Çelebi I. Mehmed Karamanoğulları ile olan ilişkilerini düzeltmek için kızı İlaldı Hatun’u Karamanoğlu İbrahim Bey ile evlendiriyor. Bu evlilikten 6 erkek 1 de kız çocuk dünyaya geliyor.
Bu 6 erkekten birisi Pir Ahmed Bey. Annesinin Osmanlı hanedanına mensup olması nedeniyle Pir Ahmed Bey daha sonra tahta çıkacak olan Fatih Sultan II. Mehmed ile hala çocukları.
Birbirine aile bağlarıyla bağlı olan kişilerin mevzubahis devletleri olunca tamamen yönetici vasıflarıyla hareket ettikleri anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Çelebi Mehmed’in sekiz kızı olduğu anlaşılmıştır. Bunların kimlerle evli olduğu tespit edilmiştir. Ancak kızlardan birisinin ismi bilinmemektedir. Ayrıca Karamanoğlu İbrahim Bey, İlaldı Hatun’dan önce bir cariye ile evliydi. Ancak cariye olan eşi 1432’de öldürülmüştür. Bu eşinden Mehmed ve İshak adlı oğulları olmuştur. 1471 yılında, oğullarına yardım etmesi için Uzun Hasan’a giden İlaldı Hatun, yolda ölmüştür. Mezarı Çankırı İmaret Camii haziresindedir. Babaları için yaptığı arabuluculuğu oğulları için de yapmaya çalışmıştır.
Kaynak:
* Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Artvin/TÜRKİYE, hamitsafakci@artvin.edu.tr ORCID: 0000-0002-1290-3392. Makale Gönderim Tarihi: 13.07.2018- Makale Kabul Tarihi: 24.04.2019 (https://belleten.gov.tr/tam-metin/2634/tur)
Not: Fotoğrafların çekimleri şahsıma ait olup, isteyen ismimi kullanarak paylaşabilir.
Şerafettin GÜÇ
