KARAMANOĞULLARI COĞRAFYASINDA MEZAR TAŞLARI ÜZERİNDEKİ SEMBOLİK İFADELER

Osmanlı mezar taşları üzerine kabartma veya oyma olarak işlenmiş motif ve şekillerin sembolik anlamları vardır. Karamanoğulları coğrafyasındaki mezar taşlarına baktığımız zaman Orta Asya geleneklerini görüyoruz. Şamanizm etkili olmuş yüzyıllarca. Belki, bırakıp geldiklerini unutmamak için, onların hatırına hâlâ bu geleneklerini sürdürüyorlar. Birkaç yıldır ziyaret ettiğim, her gidişimde aynı hikâyeleri / destansı anlatımları dinlediğim Taşeli Platosu içerisinde yer alan tarihi Domitiopolis Antik Kenti, bugünkü Katranlı Köyü mezarlığı. Bugün Katranlı, etrafındaki küçük tepelerle ve güzel taş ve ahşap evleriyle birlikte etkileyici bir köy. Köy merkezinin hemen solunda kalan küçük tepeye çıkıldığında, bu hemen fark ediliyor. Tepenin diğer yamacı yemyeşil bir vadiye bakarken, önünüzde de köyün taş işlemeciliğine güzelliğine hayran kalıyorsunuz. İşte bu köyde cenazeler yüzyıllardır aynı gelenekle defnediliyor. Mezar işaretlerinin tamamı Kadran Ağacından yapılıyor. Kadın ve Erkek Mezarlarının sembolleri hemen belli oluyor. Daha yeni yeni mermer mezar taşı kullanılıyor. Özellikle Büyük İskender’le başlayan bu devre ait çevrede onlarca antik kent ve yerleşim merkezi vardır. Bunlar: • EİRENEPOLİS: Bugünkü adıyla: (İrnebol: İkizçınar) • LAUZADOS: Lafsa. • ZENONOPOLİS: (Uğurlu köristanı-Uğurlu köyü) • TİTİOPOLİS: (Yukarı İrnebol) • DOMETİOPOLİS: (Dindebol: Katranlı) • CLAUDİOPOLİS: (Mut) • DALİSANDES: (Muhallar, Çamlıca Köyü ve kuzeyi) • NEOPOLİS: (Yenişehir )-Aşağı İzvit-Aşağı Çağlar köyü • LALASİS: Yukarı İzvit-Yukarı Çağlar köyü • BALBASOS: Fariske (Göktepe) Köristanı… Sembolik ifadelerin çokluğu hayatı anlama ve yorumlama hususundaki zenginliğin mezar taşına yansımasıdır. Bu zenginliği görmek için eski mezar taşlarıyla günümüz mezar taşlarını karşılaştırmak kâfidir. Türk kültür coğrafyasında önce GÖKTÜRK BALBALLARI şeklinde ortaya çıkan, Anadolu'da Selçuklu ve Beylikler döneminde, gerek içerik gerekse form açısından zenginleşen mezar taşları, 15. yy.da Osmanlı etkisiyle klasik çizgilerini kazanmaya başlar. Kültürümüzde çok önemli bir yere sahip olan ve yerli ve yabancı herkesi etkileyen mezarlıklarımız, açık hava müzelerimiz denecek kadar güzel taşlarla süslüdür. Mezar taşları yalın olduğu gibi çok süslü de olabilmektedir. Mezarda yatan kişinin sosyal hayattaki konumu ekonomik durumu mezar taşına yansımaktadır. Ölen kişinin ekonomik ve sosyal durumu iyi ise; mezar taşı kitabeleri devrin en namlı şairlerine sipariş edilir. Yazısı meşhur hattatlara yazdırılıp usta hakkaklara işletilir ve ortaya çıkan mezar taşları da birer sanat eseri olurdu. Türk mezar taşı işçiliği bilhassa Edirne, Bursa ve İstanbul' da en yüksek seviyesine erişmiştir. Mezar taşlarından kabirde yatan kişinin kadın, erkek yahut çocuk mezarı olduğu kolayca anlaşılabilir. Çocuk mezarlarının boyları küçüktür. Kadın mezar taşlarının en dikkat çeken yönü çiçeklerle süslü olmalarıdır. Ayrıca mezar taşlarında takı olarak kullanılan gerdanlıklar ve kolyeleri sembolizme eden şekiller de bulunur. Erkek mezar taşları ise, başlıklarından tanınır mezar sahibinin mesleği, bağlı olduğu tasavvuf neş'esi taşın formunun belirlenmesinde önemli göstergelerdendir. Erkek mezar taşları üzerinde en sık görülen başlıklar sarık, kavuk ve fes formundaki başlıklardır. Osmanlı mezar taşları üzerinde kişinin kimliğini belirten sembolik ifadeler çokça kullanılmıştır. Osmanlı mezar taşlarının, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Devri mezar taşlarına göre en bariz özellikleri daha sade ve yalın oluşlarıdır Son dönem mezar taşlarında natüralist anlatımın daha fazla öne çıktığı görülür. Şerafettin GÜÇ araştırmasıdır Karamanoğulları Tarihi Araştırmacısı Yazar Kaynaklar: • Osmanlı Mezarlık ve Mezar Taşı Kültür Temelleri Üzerine Bir Deneme “Mehmet Kökrek” • Osmanlı Mezar taşlarının Sırlar “Fatih Çavuş” • Osmanlı mezar taşlarının önemi ve sanatsal boyutu Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Ve Edebiyatı Abd, Türk Halk Bilimi Bilim Dalı, orcıd: 0000-0002-6379-4405