SAYA OYUNU BELGESEL OLUYOR
Karaman’ın Ermenek İlçesi Kazancı Kasabasında oynanan saya oyunu belgesel oluyor.Yönetmen Burak Doğan Tarafından çekilen kısa metrajlı film önümüzdeki günlerde Ulusal ve Uluslararası yarışmalarda gösterime girecek.
BURAK DOĞAN KİMDİR?
1992 yılında Samsun’da doğdu. İlk, ortaokul ve liseyi Giresun’da tamamladı. 2011 yılında Bahçeşehir Üniversitesi Sinema Televizyon bölümünü tam burslu olarak kazandı. Aynı yıl dil eğitimi için ABD’ye gitti. Üniversite döneminde çektiği bazı spor belgeselleri TV kanallarında yayınlandı. 2016 yılında Giresun'da çektiğim ''Işıklık'' adlı belgeseli yurtiçi ve yurtdışı bir çok film festivallerinde gösterildi, ödüller aldı. Yönetmen Daha çok belgesel projeleri üzerinde çalışmakta.Kendisine Ermenek için yapmış olduğu bu çalışmadan dolayı teşekkür eder başarılarının devamını diliyoruz.
Saya Oyununu Nasıl Oynanır ve Kimler Oynar?
Saya oyununun geçmişi Orta Asya’ya dayanır.Binlerce yıllık bir oyun ve kültüre sahiptir.Kazancı Kasabasında kutlanan ve her yıl oynanan saya da eski gelenek, görenek ve kültürümüz olan bir oyundur, Kış eğlencesi ve Halk tiyatrosudur.
Saya oyunu kışın en soğuk ayı olan Zemheri ayının 28'zinde yapılır ve oynanır.
“Zemheri ayı 40 gündür…”
Ocak ayı girmeden 9 gün önce giren Zemheri ayı Ocakla beraber biter buna göre bu yıl 19 Ocak Cuma bu gün zemherinin 28'zi ve 19 Ocak saya günüdür…
Kasabada yapılan ve oynanan bu saya oyununun yapımcıları ve oyuncuları bu oyunu kışın en zor ve sert olduğu bu kış ayında gönüllü olarak gönülden ve yürekten oynamakta ve saya kültürünü yaşamaktadır.
Yaş sınırı ve katılımcı şartı yoktur.
Saya oyunu, aynı günde ayrı guruplar halinde üç aşamalı olarak katılımcılar tarafından kutlanır ve oynanır.
***
BU GURUPLAR 3'E AYRILIR:
1- On yaşına kadar olan çocukların gündüz yaptıkları “Saya”
2- On ile on sekiz yaşlarına kadar olan gençlerin gün batımından yaklaşık saat 12 'ye kadar kendi mahalle ve köylerinde yaptıkları ve oynadıkları “Saya”
3- Birde büyüklerin Ağabeylerin Amcaların Babaların akşam saat dokuzdan sabahın ilk ışıklarına kadar her mahalle ve köyü gezerek yaptıkları oynadıkları “Saya”
***
Çocukların bu oyunu ve sayayı yapması için fazla bir detaya gerek yok ellerine askılı bir çanta, torba veya bir poşet yeterli Ama bununla hediye alamaz ve isteyemezler şu maniyi ezberlemeleri ve her evde söylemeleri gerekir.
Saya, Saya Sallı Deve
Dört Ayağı Nallı Deve
Sayacı Geldi Gördün mü
Selam Verdim Aldın mı
Hediyemi Hazırladın mı
Çocuklar guruplar halinde saya topladıkları için bu maniyi koro halinde söylerler ve duymaya değer.
***
Diğer iki gurup saya oyuncularının ve katılımcılarının işleri o kadar kolay değil, Bunlar bu oyunu oynamak ve kutlama yapmak için bir hafta önceden hazırlıklara başlarlar onlar için oyunu kurmak, oyuncuyu ve malzemeyi tamamlamak ve temin etmek görev dağılımı yapmak çokta kolay değil.
Peki, nedir bu malzemeler?
1-Bir gelin kıyafeti ve kıyafeti gönüllü giyecek bir erkek oyuncu.
2- Büyüklü, küçüklü çok sayıda çan ve çanları bağlayacak bir metre boyunda meşe sopası.
3-Gelinin yanında gelini korumak için özel kıyafetli ve tüfekli damat.
4-Gelini oynatmak için davul çalmasını ve türkü söylemesini bilen güzel sesli bir oyuncu.
5-Beyaz elbiseli şeytan görevindeki ekibi koruyucu ve kollayıcı kişiler.
6-Erzakcılar dediğimiz heybeciler. Efeler, çanlardan yapılmış ve çanları çalarak geldiklerinin haberini veren ve kapıyı çalan kapıya dayanan ayı rolündeki oyuncular.
7-En güzeli de oyuna renk katan, deve maketidir, Bir ağaç merdiveni iki kişinin omuzları üzerine alması ile üzerleri Çul. Çuval, heybe ve kilim ile süslendikten sonra bir deve görünümü olan deve maketi sayanın ayrıcalıklı ve beğenilerek izlenen devesi sayanın olmazsa olmazıdır.
Tüm hazırlıklar yapılıp herkese görev dağılımı yapıldıktan sonra başlayan saya eğlencesi kimseyi üzmeden kimseyi kırmadan insanları eğlendirmek ve bu eğlencenin bedeli olarak da her ev sahibinden bahşiş istenmektedir.
Geldikleri evin kapısını ayı denilen veya öyle görevlendirilen çanlarla donatılmış olan ayı rolündeki kişi gürültülü bir sesle kapıyı çalar kapı açılır açılmaz tam kapının eşiğine yatar ve kalkmaz şeytanlar ve efeler ayının kaldırılması için bağırırlar bu bahşiş isteme şeklidir.
Ev sahibi de hele gelini bir oynatın göreyim, Ayınızı o zaman kaldırırım der gelin oynatılır ama ev sahibi beğenmedim derse tekrar oynatılır memnun olunca da bahşiş verilir. Ama bu seferde ayı yattığı yerden bahşişin az veya yeterli olmadığını fark ederse yattığı yerden kalmaz buda gelini iki sefer oynattığından dolayı bahşişin yeterli değil az der yerinden kalkmaz bahşiş takviye yapılır ve ayı kalkar ve başka bir eve yol alırlar.
Bu ekipten gelini kaçırmak ve teşebbüste bulunmak oyuna bir renk katmaktır. Gelini kaçırtmamak veya eşyasını bile olsun çaldırtmamak da yine şeytanların ve efelerin işidir onun için özellikle şeytanlar sokaklarda, damlarda evin önlerinde merdivenlerde korkunç sesler çıkartarak hem görevlerini yapıp hem korku salıp hem renk katarlar.
Bu yapılan saya oyunu sonunda, oyunculara toplanan bahşişlerin aslında maddi bir değeri ve katkısı yoktur.
Manevi değeri çoktur bu bahşişlerde aldıkları pekmezi bir gün bir evde toplanıp pekmez helvası yaptırıp oyuna katılmayanlarında davet edildiği ve geldiği bir ortamda yenir ve o gece yaşanan olaylar anlatılır anılar, dostluklar, arkadaşlıklar paylaşılır ve yaşanır bu oyunların, emeklerin amacı da budur. Atalarının bıraktığı değere, kültüre, örf ve adetlere sahip çıkmaktır.
“Atalarımızın bıraktığı kültür miraslarımız bizim kaybettiklerimiz olmasın…”
***
KAZANCI'DA SAYA YAPMAK:
Çan takıp Ayı olmak
Efeyi, Şeytanı oynamak
Geceye renk katmaktır
Kazancı’da Saya yapmak
Gelin olup nazlanmak
Damat olup gelini korumak
Örfüne, Adetine sahip çıkmaktır
Kazancı’da Saya yapmak
Davul çalmak Türkü söylemek
Halkı eğlendirip bahşiş istemek
Allah razı olsun, Bereket versin demektir
Kazancı’da Saya yapmak
Gece karanlığında zemheri ayazında
Elinde helke omuzda heybe taşımak
Helkeye pekmez, Heybeye mısır, istemektir
Kazancı’da Saya yapmak
Köy, köy gezip her eve uğramak
Bahşişleri kardeşçe bölüşmek
Pekmezi helva yapıp beraber yemektir
Kazancı’da Saya yapmak
Çuldan kilimden heybeden
Ağaç merdivenden, seleden
Ayaksız Deve maketi yapıp
Deveye ayak olup can vermektir
Kazancı’da Saya yapmak
Bir oyundur ve eğlencedir
Halk tiyatrosudur
Tiyatroda oyuncu olmaktır
Kazancı’da Saya yapmak
Saya, Saya sallı deve
Dört ayağı nallı deve
Saya geldi gördün mü?
Selam verdim aldın mı?
Hediyemi hazırladın mı demektir
Kazancı’da Saya yapmak
Şiir-İbrahim Demirtaş
***
Saya oyunu yaklaşık 40 yıldır devesiz oynanıyordu ve bu yıl belgesel çekimi sebebi oldu ve saya devesi 40 yıl sonra saya oyununda yerini aldı.
