Altılı masanın aylardır üzerinde çalıştığı “güçlendirilmiş parlamenter sistem anayasa önerisi” bugün yapılan lansmanla kamuoyuna açıklandı.
Yeni sistemin en büyük vaadi, “Cumhurbaşkanımızın talimatıyla” ifadesinin tarih olması. Tanıtım toplantısında “ucube” olarak nitelendirilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi yerine, parlamenter sisteme yenilikçi adımlarla geri dönülmesi. Getirilen önerileri, cumhurbaşkanının eskiden olduğu gibi 7 yıllığına ve bir kez seçilmesi, partili değil bağımsız olması, başbakan ve bakanlar kurulu sisteminin geri getirilmesi ve parlamentonun güçlendirilmesi olarak özetlemek mümkün. Ancak 84 maddelik değişiklik önerisi bundan çok daha detaylı.
Altı partinin liderleri, güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metnine imza koydukları 28 Şubat’taki toplantının ardından bugün yine Bilkent Otel’de yapılan lansmanda buluştu.
Şubattaki toplantıdan farklı olarak, salona sivil toplum örgütleri ve kanaat önderleri çağrılmadı. Bir bölümü hükümete yakın medyada çalışan yaklaşık 200 gazeteci davetliler arasındaydı. Altı partinin her birine 50 kontenjan ayrılmıştı. Altı partiden 300 isim salonu doldurmuştu.
Bağlayıcı ikinci imza
“Şimdi demokrasi zamanı” başlığıyla yapılan lansmanda, Şubat ayında olduğu gibi genel başkan yardımcıları sunum yaptı. Liderler konuşma yapmadan, hazırlanan anayasa önerisine partileri adına imza atmakla yetindi. Altı lider salona birlikte girip, birlikte ayrıldı.
Şubat ayından sonra 28 Kasım mutabakatı ile altı lider, altılı masaya kendilerini biraz daha bağlamış oldu.
Devlet ayrı iktidar ayrı
Lansman videosunda, başkanlık sistemi eleştirilirken, “Devlet ayrı, iktidar ayrıdır”, “Kişileri değil hukuku baş üstünde taşırız”, “Bir kişinin yanlışlarını hepimiz çekmeyiz”, “Biriz ama bir kişiden ibaret değiliz”, “Ortak akıl zamanı” ifadeleri dikkat çekiciydi.
Seçimden sonra TBMM’ye
Altı partinin ortak akılla ve mutlak mutabakatla anayasa önerisi hazırlamasının cumhuriyet tarihinde örneği yok. Altılı masa, bütün bir anayasa değişikliği yerine 84 maddelik bir değişiklik önerisi hazırlanmasını ise “Parlamenter sisteme geçilmesi acil bir ihtiyaç, önce bunu başarmalıyız” diye açıklıyor.
Parti kurmayları bütünsel bir anayasa değişikliğine de karşı olmadıklarının altını çiziyor. Buna karşılık, 84 maddelik anayasa önerisinin, seçimden sonra kurulacak parlamentoya hemen sunulacağı belirtiliyor.
Otoriter, ucube sistem
Altı parti adına sunum yapan her genel başkan yardımcısı, sistemi eleştirirken, “otoriter, baskıcı, ucube” ifadelerini kullandı.
Yeni anayasa önerisi ise “demokratik, çoğulcu, sivil” olarak tanımlandı.
Tartışma yaratacak maddeler “gündem dışı”
Anayasa önerisi tam mutabakatla hazırlandı ancak bu mutabakatı bozabilme ihtimali olan maddelerin öneri dışında kalması da dikkati çekti.
Parti kapatılmasının zorlaştırılması, kapatma davalarının Meclis kararıyla açıklanması, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, kayyım uygulamalarına son verilmesi gibi masada olmayan HDP’yi mutlu edebilecek maddeler anayasa önerisinde yer alıyor. Ancak HDP’nin üzerinde durduğu, vatandaşlık tanımı, ana dilde eğitim gibi tartışılacak düzenlemeler öneride yok.
Anayasa 14 detayı
Mevcut anayasaya göre seçimden önce terör ve anayasal bir suç işleyen ismin yargılaması, milletvekili seçilse bile devam ediyor. Öneride bu istisna kaldırılıyor ve tüm davaların vekillikle birlikte durdurulması sistemi getiriliyor. Bu durum da özellikle HDP açısından önemli.
Berberoğlu ve İstanbul Sözleşmesi
Önerinin bazı maddeleri yaşadıklarımızdan ders çıkartılarak hazırlanmış. Milletvekilliğinin kesinleşmiş hüküm nedeniyle düşürülmesinden önce Anayasa Mahkemesi kararının beklenmesi önerisi, CHP’li Enis Berberoğlu’nun vekilliğinin önce düşürülüp, AYM kararından sonra yeniden kazandırılmasından ders alınarak hazırlanmış.
Uluslararası sözleşmelerin ancak Meclis kararıyla yürürlükten kaldırılabileceği önerisi de İstanbul Sözleşmesi’nin Cumhurbaşkanı’nın imzasıyla yürürlükten kaldırılmasından ders alındığını gösteriyor.
Kadına şiddet seçilmeye engel
Diğer öneriler özetle şöyle:
- Seçim barajı yüzde 3’e düşecek.
- Diasporadaki 6 milyon vatandaşın doğrudan temsili sağlanacak. Türkiye milletvekilliği sistemi.
- Dokunulmazlıklar basit çoğunlukla değil, TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kaldırılacak.
- Kadına yönelik şiddet, istismar gibi suçları ve yolsuzluk suçlarını işleyenler, affa uğramış olsalar bile milletvekili adayı olamayacak.
- Milletvekilliğinin kesin hüküm nedeniyle düşmesi, Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru sonucu açıklanana kadar bekletilecek.
- Uluslararası anlaşmalardan geri çekilme ancak Meclis kararı ile mümkün olacak.
- Bakanlar Kurulu, yetki kanuna dayanması, temel hak ve hürriyetlerle ilgili düzenleme içermemesi kaydıyla KHK çıkartabilecek.
- Bakanlıklar ve kamu tüzel kişilikleri KHK ile kurulup kaldırılamayacak.
- Cumhurbaşkanı kanunları veto edemeyecek, sadece bir kez Meclis’e geri gönderebilecek. Geri gönderilen kanun basit çoğunlukla kabul edilebilecek.
- Meclis’in denetim yetkisi artacak.
- Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında gensoru verilebilecek.
- Bakanlar Kurulu aleyhine verilen güvensizlik önergelerine yeni Başbakanın isminin eklenmesi zorunlu olacak. Yeni hükümet kurulmadan eskisi düşürülemeyecek.
- Başbakan ve bakanların görevleriyle ilgili suçlarından dolayı hesap vermeleri amacıyla meclis soruşturması yöntemi değişecek.
- Başbakan ve bakanlar hakkında görevine ilişkin suç işlediği iddiasıyla soruşturma önergesi verilebilmesi için gerekli çoğunluk indirilecek.
20 gün gündem muhalefetin
- Bir yasama yılında en az 20 gün gündemi muhalefet tarafından belirlenen genel görüşme açılacak.
- TBMM’nin denetim araçlarından meclis araştırmasını ‘herkesin Meclis Araştırma Komisyonunun davetine uymak zorunda olduğu’ ifadesi eklenecek.
- Bütçe yapımından bütünüyle Meclis sorumlu olacak. Meclis’in bütçe hakkı, Meclis’in devredilemez bir yetki olarak düzenlenecek.
- Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komisyonu kurulacak. Komisyonunun başkanı ana muhalefet partisinden bir isim olacak.
Cumhurbaşkanı tarafsız olacak, 7 yıllığına bir kez seçilecek
- Cumhurbaşkanları bir dönem ve 7 yıl için seçilecek.
- Seçilen kişinin varsa partisiyle ilişiği kesilecek.
- Bakanlara Yüce Divan’da aklanma hakkı getirilecek.
- Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu sistemi geri gelecek.
- Cumhurbaşkanı, en çok milletvekiline sahip olan partiye hükümeti kurma görevi verecek.
- Bakanlar, başbakan tarafından, TBMM üyeleri arasından veya ihtiyaç halinde milletvekilli seçilme yeterliğine sahip olan Türk vatandaşları arasından seçilecek,
- Başbakan ve Bakanlar bireysel ve kolektif olarak Meclise karşı sorumlu olacak,
- Bakanlar veya hükümet hakkında gensoru verilebilecek,
- Başbakan ve Bakanlara haklarındaki iddialar ile ilgili Meclis Soruşturması açılabilecek,
- Meclisin sevk kararı vermesi halinde ilgililer Yüce Divanda yargılanabilecek,
- Hükümetin kuruluşu basit çoğunluk, düşürülmesi ise salt çoğunluk ile gerçekleşecek ve hükümet krizlerini önlemek için yapıcı güvensizlik oyu aranacak. Yani yeni hükümet üzerinde uzlaşma sağlanmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek, mevcut hükümet düştüğü anda yeni Başbakan görevine başlamış olacak.
- OHAL, ancak Cumhurbaşkanı’nın başkanlık ettiği Bakanlar Kurulu toplantısında ilan edilebilecek. Süresi kısalacak.
- OHAL döneminde KHK çıkartma yetkisi olmayacak.
- Hakimler ve savcılara coğrafi teminat verilecek.
- Hakimler ve Savcılar kurulu ikiye ayrılacak. Üyeleri TBMM seçecek. Kararları yargı denetimine tabi olacak.
AYM’nin yapısı değişiyor
- Türkiye Barolar Birliği’ne özerk statü sağlanacak.
- Anayasa Mahkemesi’nin üye yapısı ve çalışma usulü yeniden düzenlenecek. Üye sayısı 22’ye çıkacak. Mahkeme dört daire ve bir genel kurul şeklinde çalışacak.
- AYM, anayasaya uygunluk denetimi yaparken uluslararası anlaşmalara uygunluğu da denetlemek zorunda olacak.
- Anayasa Mahkemesi’ne yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinin alanına müdahale eden işlemleri nedeniyle yapılacak başvuruları da inceleme ve karara bağlama yetkisi tanınacak.
- Yüksek Seçim Kurulu iki daire ve bir genel kurul şeklinde çalışacak. Kararları AYM’ye taşınabilecek.
- Devlete insan hakları ihlallerini önleme yükümlülüğü getirilecek.
- Hiç kimsenin düşüncelerinden ötürü ayrımcılığa tabi tutulamayacağı anayasal ilke haline gelecek.
- Basın hürriyetinin sağlanması ödevi devlete verilecek.
- Toplumun haber alma hakkını koruma ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını sağlama amacıyla kişiler ve siyasi partilerin kamu tüzel kişilerinin elindeki kitle haberleşme ve yayım araçlarından hakkaniyet ve adalet ilkesine uygun olarak yararlanma hakkına sahip olduğu anayasal ilke haline getirilecek.
- Sağlık, çevre hakkı, hayvan hakları anayasada düzenlenecek.
Yüzde bir alana mali yardım
- Genel seçimde yüzde birin üzerinde oy alan partilere devlet mali yardım yapacak. Toplam yardımın dörtte biri partiler arasında eşit olarak dağıtılacak, geri kalan tutar ise partilerin elde ettikleri oy oranına göre paylaştırılacak.
Kapatma davası Meclis izniyle açılacak
- Parti kapatma davası açılabilmesi Meclis iznine tabi olacak.
- Kapatma kararının ancak odak olma halinde verilebileceği daha yalın olarak düzenlenip odak olma tanımına yoğun, sürekli ve demokratik düzene ciddî tehlike oluşturacak bir şekilde kavramları eklenecek.
- Yasama sorumsuzluğu kapsamında kullanılan oy, söz ve düşünce açıklamaları odak olmanın tespitinde gözetilemeyecek.
- Kamu Denetçiliği Kurumu, resen inceleme yapabilecek. Başdenetçinin seçilme usulü değişecek.
Kayyıma son
- Yerel yönetimlerin yetki ve sorumluluğu artacak.
- İçişleri Bakanı’nın yerel yönetimlere kayyım ataması uygulaması son bulacak.
- Geçici olarak görevden uzaklaştırmaya ilişkin tedbir kararları kamu yararı bulunması şartıyla İçişleri Bakanının talebi üzerine Danıştay tarafından bir ay süre ile verilebilecek. Bu karar ayda bir ve en fazla 6 ay uzatılabilecek.
YÖK kalkacak
- YÖK kalkacak, yerine yetkileri koordinasyon görevi ile sınırlandırılmış, üyelerinin ise demokratik meşruiyet esasına dayanılarak seçildiği üniversiteler arası bir kurul tesis edilecek.
- RTÜK’ün yapısı değişecek.
