BAL ARISININ BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ ETKİSİ (POLİNASYON)

BAL ARISININ BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ ETKİSİ (POLİNASYON)
Bal arısı , Bitkilerin nesillerini devam ettirebilmeleri için, bazı istisnai türler hariç tohum vermeleri şarttır. Tohum oluşumu için ise tozlanma ve bunu takiben döllenme olayının olması gerekir. Bitkilerde döllenmenin başarılı bir şekilde oluşabilmesi için erkek üreme hücresinde bulunan polenlerin bir şekilde dişi organa ulaşıp stigma dediğimiz bölgeye ulaşması gerekir. Bu safhadan sonra erkek üreme hücresi olan polen tozunun yumurtalığa ulaşıp embriyo kesesinin tohuma dönüşmesi sağlanır.
Bitkilerde tohum ve meyve oluşumunu kısaca özetlemiş olduk. Tozlaşmanın oluşması bitkiden bitkiye farklılık göstererek 2 şekilde meydana gelir. Bunlardan ilki rüzgar, ikincisi ise böcek faktörüdür. Burada böcekten kastımız özellikle tarımsal yönden faydaları azımsanamayacak kadar çok olan bal arılarıdır.
Ticareti ve yetiştiriciliği yapılan bitkilerin bir kısmı kendi kendini dölleme (autogami) yeteneğine sahipken, bir kısmı da farklı bitkilerin çiçek tozlarına ihtiyaç duyarlar. Bu bitkiler kendilerine kısırdırlar. Ve mutlak olarak bir faktör aracılıyla polen taşınması meyve oluşumu için esastır.
Arılar, kendi yaşamsal faaliyetleri gereği bal üretimi için çiçekleri ziyaret ederler. Bu sırada rüzgârla tozlanamayacak olan bitki türlerine de polen taşıyıcılığı yaparak tozlanmalarına yardımcı olurlar. Bal özü arayışı için çiçek ziyareti sırasında çiçek tozları, arının ayak ve kanatlarına yapışır. Daha sonra başka bir çiçek ziyaretinde taşıdığı tozları dişi çiçeğe bırakır. Böylece doğrudan tozlaşmaya yarımcı olurlar.
Tozlaşmaya ihtiyaç duyan çiçekler ile bal arıları arasında gerçekten de muazzam bir ilişki vardır. Bu çiçekler gerek kokularıyla, gerek renk ve özleriyle arıların dikkatini çekerek onlara adeta davetiye gönderirler. Bu tip çiçeklerin çiçek tozları da yapışkan özelliktedir. Yetiştiriciliği yapılan çeşitlerin yaklaşık % 45’i döllenme için mutlak arıya ihtiyaç gösterirler. Bu faktör sözü edilen bitkiler için olmazsa olmaz bir durumdur.
Yapılan araştırmalar sonucunda bal arılarının bitkisel faaliyette bulunarak kazandırdığı ürün değerinin, bal üretiminden kat kat fazla olduğu tespit edilmiştir.
Bugün modern tarımda kritik bitkilerin yetiştiriciliğinde arazi içerisine mutlaka arı kovanlarının uygun bir hesaba göre yerleştirilmesi gerekmektedir. Arazide yeterli sayıda kovan bulundurulduğu takdirde kalite ve üretim potansiyelindeki artış azımsanmayacak kadar fazladır. Ayçiçeği üretiminde her 3 dekar için 1 adet kovan bulundurulduğu takdirde verim artışının %25-50 olduğu saptanmıştır. Aynı şekilde elma, armut gibi meyve ve kavun, karpuz gibi sebzelerde benzer etki görülmektedir. Elma üretiminde rüzgârla tozlanma sonucu çiçek teşekkülünün  %5, arı ziyareti sonrası ise bu oranın %22 olduğu tespit edilmiştir. Özellikle kavun ve karpuzda yeterli arı ziyareti gerçekleştiği takdirde verimin %100 arttığı araştırmalar sonucu kanıtlanmıştır.
Arılar sadece nicelik artışı değil ürünün niteliği üzerinde de önemli etkilere sahiptirler. Simetrik, içi dolu ve sıkı yapılı meyve oluşumunu teşvik ederek ürünün pazar payı hacmini artırırlar. Arı ile tozlanmış ürünler daha sıkı yapılıdırlar ve raf ömürleri uzundur. Simetrik şekilli ürünler özellikle dış ticaret noktasında albeniyi artırarak ülke ekonomisine katkıda bulunur.
Ekonomik amaçlı tarımsal üretim yapan bütün üreticiler bu konuyu iyice idrak etmeli, Türk ürününü dünya piyasasında daha yüksek seviyelere taşımaya yardımcı olmalıdır. Modern tarıma bir an önce geçiş yapmalıdır. Unutulmamalıdır ki arılar doğal ekosistemin bir parçasıdır. Parçalar birbirleriyle bütünleşirse gerçek başarı elde edilir.
Mehmet BALTA
Selçuk Üniversitesi/Ziraat Fakültesi